Với phong cảnh sơn thủy hữu tình, núi rừng thơ mộng hòa trong không gian văn hóa đa sắc màu, Khu du lịch Hồ Hòa Bình đã trở thành một điểm đến tham quan du lịch nổi tiếng, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước mỗi khi đến Hòa Bình.
1. Khu vực huyện Đà Bắc
Các điểm du lịch chính:
- Các danh lam thắng cảnh: Núi Biều, hang Lỗ Làn, Suối Ké; Hang Sấm; Thác Tà khớp; Hang Thần; Suối Láo, hang Mưa, hang Xưng; Đảo dừa; đảo Sung (khu du lịch Robinson).
- Khu Bảo tồn thiên nhiên Pu Canh
- Các di tích: Di tích lịch sử cách mạng Tu lý - Hiền Lương (di tích cấp quốc gia); Di tích lịch sử chiến khu Mường Diềm (di tích cấp quốc gia); Đài tưởng niệm Triệu Phúc Lịch (di tích cấp quốc gia); Đền Thác Bờ phải (di tích cấp tỉnh); Bia Lê Lợi.
- Điểm du lịch cộng đồng: Bản Ké (xã Hiền Lương), xóm Đá Bia (xã Tiền Phong), bản Nhạp (xã Đồng Chum), bản Thẩm Luông (xã Đoàn Kết),…
Trong đó, một số điểm du lịch nổi bật:
- Di tích lịch sử văn hóa Đền Thác Bờ phải: Xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc. Theo truyền thuyết, đền thờ bà chúa Thác Bờ là Đinh Thị Vân - người Mường và một bà người Dao ở Vầy Nưa, có công giúp vua Lê Lợi về quân lương, thuyền mảng vượt thác Bờ tiến quân lên Mường Lễ, Sơn La dẹp loạn đảng Đèo Cát Hãn.Sau khi mất, hai bà thường hiển linh giúp dân vượt thác an toàn, phù hộ cho trăm dân trong vùng mưa thuận, gió hòa. Lễ hội được tổ chức vào 7/1 âm lịch hàng năm.
- Khu Bảo tồn thiên nhiên Pu Canh: Xã Đồng Chum, Đồng Ruộng, Đoàn Kết. Đỉnh Pu Canh cao hơn 1.373 m, được thiên nhiên ưu đãi nhiều cảnh quan đẹp với rừng nhiệt đới nằm trong hệ thống rừng phòng hộ sông Đà. Nơi đây có nhiều loại thú quý hiếm, gỗ quý. Có thể khai thác phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng: Tổ chức các tour đi bộ xuyên rừng, ngủ đêm tại các bản làng dân tộc Tày, Dao để tìm hiểu bản sắc văn hóa, trải nghiệm cuộc sống cùng người dân.
- Di tích lịch sử chiến khu Mường Diềm (xã Trung Thành), Di tích lịch sử cách mạng Tu lý - Hiền Lương (xã Hiền Lương): Là 2 trong 4 chiến khu cách mạng của tỉnh Hòa Bình gắn với tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945.
- Điểm du lịch đảo Dừa: Xóm Săng Trệch, xã Vầy Nưa. Cách trung tâm thành phố Hòa Bình khoảng 25km, du khách chỉ mất khoảng 20 phút đi tàu từ bến cảng du lịch Thung Nai. Đảo Dừa ẩn hiện trong màu xanh của cây cối và sông nước bao la. Các khu vực phục vụ khách trên đảo được bố trí hợp lý giữa không gian thoáng mát với tầm nhìn bao quát một góc Hồ và các đảo xung quanh. Xung quanh đảo là những ngôi nhà sàn nhỏ gọn nằm quay mặt ra phía hồ.
- Điểm du lịch thiên nhiên: Đảo Sung (Robinson), xã Tiền Phong.
- Khu vực huyện Cao Phong
- Các danh lam thắng cảnh: Quần thể hang động núi Đầu Rồng (di tích cấp quốc gia); Đảo Ngọc; Đảo xanh; Đảo Cối Xay Gió.
- Các di tích: Chùa Khánh xã Yên Thượng (di tích cấp quốc gia); Chùa Quèn Ang (di tích cấp quốc gia); Tượng đài Cù Chính Lan; Đền Thác Bờ trái; Đền Thượng Bồng Lai.
- Điểm du lịch cộng đồng: Xóm Mỗ (xã Bình Thanh), bản Tiện (xã Thung Nai).
Trong đó, một số điểm du lịch nổi bật:
- Đền Bờ trái: Xã Thung Nai, huyện Cao Phong. Theo truyền thuyết, đền thờ bà chúa Thác Bờ là Đinh Thị Vân - người Mường và một bà người Dao ở Vầy Nưa, có công giúp vua Lê Lợi về quân lương, thuyền mảng vượt thác Bờ tiến quân lên Mường Lễ, Sơn La dẹp loạn đảng Đèo Cát Hãn. Sau khi mất, hai bà thường hiển linh giúp dân vượt thác an toàn, phù hộ cho trăm dân trong vùng mưa thuận, gió hòa. Lễ hội được tổ chức vào 7/1 âm lịch hàng năm.
- Quần thể hang động núi Đầu Rồng (di tích cấp quốc gia): Khu 3 - thị trấn Cao Phong. Cách thành phố Hòa Bình 15 km, dãy núi Đầu Rồng nằm trải dài như con rồng khổng lồ đang phủ phục, tạo nên bức tường thành trấn ngữ phía Đông Nam thị trấn Cao Phong. Dãy núi dài hơn 1 km, cao 200 m, trong lòng núi là hệ thống các hang động với những nhũ đá lung linh huyền ảo, gồm các hang động như: Hoa Sơn Thạch Động, Động Không Đáy, Phong Sơn Động, Nhãn Long Sơn Động, Hang Nước,… Dưới chân núi còn có Đền Thượng Bồng Lai.
- Đảo Cối Xay Gió: Xã Thung Nai. Trên đảo có một chiếc cối xay gió to lừng lững, nằm gần mặt hồ. Trong những ngày thấp nước, để lên đến chân Cối Xay Gió, phải leo qua hàng trăm bậc thang mới lên đến nơi. Trên đảo có nhà hàng và nhà nghỉ Cối Xay Gió, nhà nghỉ ở đây được xây bằng gạch, mái được làm từ tranh, nhà nghỉ có bếp và sân tennis. Khi mùa nước lớn về, dòng sông Đà ngập nước thì ngôi nhà nghỉ mấp mé nước.
- Đền Thượng Bồng Lai: Thị trấn Cao Phong. Nằm dưới chân núi Đầu Rồng. Đền có tên chữ là “Bồng Lai Linh Từ”, trong đền thờ Tứ Phủ Thánh Mẫu. Với kiến trúc hài hòa được xây dựng theo kiểu trồng diêm tám mái. Đền gắn liền với quần thể danh thắng di tích quốc gia Núi Đầu Rồng.
- Bản Mỗ: Xã Bình Thanh, huyện Cao Phong. Nằm dưới chân núi Mỗ, khí hậu trong lành, phía trước là cánh đồng lúa xanh mướt, phía sau là những thửa ruộng bậc thang. Xóm có hơn 100 nhà sàn truyền thống nguyên vẹn của người Mường.
3. Khu vực huyện Tân Lạc
- Các danh lam thắng cảnh: Động Mường Chiềng (di tích cấp quốc gia); Động Thác Bờ (di tích cấp quốc gia); Động Hoa Tiên (di tích cấp quốc gia); Động Nam Sơn (di tích cấp quốc gia); Núi Cột Cờ; Thác Trăng; Núi đá Phù Luông; Hồ Trọng; Thác Khang; Hồ Vưng; Rừng nguyên sinh Phú Cường; Vịnh Ngòi Hoa; Hang Muối (di tích cấp tỉnh); Hang Bưng (di tích cấp tỉnh); Hang Bụt; Hang Chiềng Khến; Mái đá Chiềng Khến.
- Khu Bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông (nằm trên 2 huyện Tân Lạc và Lạc Sơn).
- Các di tích: Cây đa cổ thụ xóm Bào; Miếu thờ xóm Lũy (di tích cấp tỉnh).
- Các điểm du lịch cộng đồng: Xóm Chiềng (xã Lũng Vân); Xóm Ải (xã Phong Phú); Xóm Cú (xã Tử Nê).
Trong đó, một số điểm du lịch nổi bật:
- Núi Cột Cờ: Xã Địch Giáo đã đi vào cổ tích người Mường từ thời “Đẻ đất, Đẻ nước”.
- Động Thác Bờ: Xóm Bưng, xã Ngòi Hoa. Động nằm ở sườn núi phía Bắc của dãy núi Chúa nhìn ra mặt hồ, phía trước bên kia hồ nước là Đền Thác Bờ. Trong động có các dàn đàn đá, cồng chiêng đá, cây bạc, núi vàng, nhũ đá tài lộc lấp lánh,…
- Động Hoa Tiên: Xã Ngòi Hoa. Động nằm trong lòng dãy núi đá vôi núi Bà. Cách động Hoa Tiên khoảng 1 km về phía Đông, có hồ nước rộng, trong xanh được người dân gọi là hồ Tiên tắm. Trong hang động có nhiều khối nhũ đá, măng đá, cột đá đủ các hình thù kỳ thú, hấp dẫn.
- Động Nam Sơn: Xóm Tớn, xã Nam Sơn. Nằm trong Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông, trên lưng chừng núi Thung Lớn, gồm 2 hang động đá tuyệt đẹp và 1 hồ nước trong vắt, mát lạnh.
- Hang Muối: Thị trấn Mường Khến. Hang nằm dưới chân núi Khến, cách thành phố Hòa Bình khoảng 29 km theo QL6. Là một di chỉ cư trú của người nguyên thủy, hang Muối thuộc nền “Văn hóa Hòa Bình” có niên đại từ 10.000 - 7.000 năm cách ngày nay.
- Khu Bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông: Xã Ngổ Luông, Nam Sơn, Bắc Sơn. Khu bảo tồn nằm giữa khu vực trung tâm của VQG Cúc Phương - Ninh Bình và Phù Luông - Thanh Hóa. Là loại rừng núi đá vôi đa dạng sinh học và tỷ lệ cao các loài đặc hữu. Nơi đây có cảnh quan thiên nhiên đẹp, nhiều xóm làng của đồng bào người Mường sinh sống.
- Xóm Ải: Xã Phong Phú. Xóm cách quốc lộ 6 khoảng 1 km, cách TP Hòa Bình gần 40 km. Xóm nằm trong thung lũng nhỏ với nhiều triền đồi bao quanh, có dòng suối Ải trong vắt chảy quanh. Là địa bàn cư trú lâu đời của người Mường, có hơn 50 nhà sàn truyền thống. Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể mang đậm bản sắc của người Mường còn được lưu giữ. Đây có thể phát triển thành điểm du lịch tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu văn hóa dân gian, du lịch cộng đồng.
- Xóm Cú: Xã Tử Nê. Cách trung tâm huyện khoảng 4,5 km. Xóm có gần 70 nhà với 275 nhân khẩu, xóm được phủ màu xanh bình yên cây trái, có dòng suối mát chảy quanh. Xóm còn giữ được nghề truyền thống như đan lát, dệt thổ cẩm. Là điểm du lịch cộng đồng thu hút nhiều du khách đến tham quan.
4. Khu vực huyện Mai Châu
- Các danh lam thắng cảnh: Hang Nước.
- Các di tích: Hang Khoài (di tích cấp quốc gia); Hang Mỏ Luông (di tích cấp quốc gia); Hang Chiều (di tích cấp quốc gia); Hang Láng (di tích cấp quốc gia); Hang Piềng Kẻm (di tích cấp quốc gia); Hang Khấu Phục; Khu mộ cổ Thái II; Gốc Cây thị; Mái đá đán đua; Khu mộ cổ Thái I;
- Khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò; thác Pùng; thác Gò Lào.
- Các điểm du lịch cộng đồng: Bản Lác (xã Chiềng Châu); Bản Văn (TT Mai Châu); Bản Pom Coọng (TT Mai Châu); Bản Hang Kia (xã Hang Kia); Bản Xà Lĩnh (xã Pà Cò); Bản Bước (xã Xăm Khòe).
Trong đó, một số điểm du lịch nổi bật:
- Khu bảo tồn thiên nhiên Hang Kia - Pà Cò: Xã Hang Kia, xã Pà Cò. Nằm ở độ cao trên 1.000 m so với mực nước biển, trong khu vực có nhiều loài động thực vật quý hiếm: Gấu, báo, hoa mai, thông đỏ, lan hài,…
- Bản Lác: Xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu, là điểm du lịch cộng đồng nổi tiếng, được du khách trong nước và quốc tế rất ưa thích. Nằm trong thung lũng Mai Châu, là địa bàn cư trú lâu đời của người Thái, bản có tuổi đời trên 700 năm, nằm giữa những cánh đồng lúa xanh mướt tạo nên vẻ đẹp nên thơ của miền sơn cước.
- Bản Văn, Bản Pom Coọng: TT Mai Châu, huyện Mai Châu. Địa bàn cư trú lâu đời của người Thái, với cảnh quan thiên nhiên thơ mộng.
- Bản Xà Lĩnh: Xã Pà Cò, huyện Mai Châu. Nơi sinh sống của người Mông, bản có độ cao 1.288m so với mục nước biển, cách quốc lộ 6 khoảng 1,5 km, cách trung tâm huyện Mai Châu hơn 40km. Nét đặc sắc ở bản là những ngôi nhà gỗ truyền thống và những hàng rào đá, mây mù che phủ quanh năm. Mỗi khi xuân về hoa mơ, hoa mận, hoa đào nở rực khắp bản.
5. Khu vực thành phố Hòa Bình
- Các danh lam thắng cảnh: Động Cô Tiên; Khu sinh thái Núi Cô; Khu sinh thái Thác Giăng; Động Tiên Phi (di tích cấp quốc gia).
- Các điểm di tích, tham quan: Nhà máy thủy điện Hòa Bình; Tượng đài Bác hồ; Nhà tù Hòa Bình (di tích cấp quốc gia); Trường Thanh niên lao động XHCN - địa điểm Bác Hồ về thăm (di tích cấp tỉnh); Bảo tàng di sản văn hóa Mường; Bảo tàng không gian văn hóa Mường; Hồ công viên tuổi trẻ; Đình Ngòi; Chùa Hòa Bình Phật Quang.
Trong đó, một số điểm du lịch nổi bật:
- Nhà máy thủy điện Hòa Bình: Là tổ hợp công nghiệp lớn đầu tiên thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở nước ta. Công trình lắp đặt 8 tổ máy với công suất 1.920KW, sản lượng điện hàng năm đạt 8,4 tỷ Kwh/năm. Đến đây có thể tiếp cận bằng cả đường thủy và đường bộ. Trong khu vực thủy điện Hòa Bình có Tượng đài Bác Hồ, được xây dựng trên đỉnh đồi ông Tượng ở độ cao 186 m so với mực nước biển. Tượng Bác có chiều cao 18 m, nặng khoảng 400 tấn. Đây là công trình tượng đài Bác có quy mô lớn nhất nước.
- Chùa Hòa Bình Phật Quang: Đồi Ba Vành, phường Tân Thịnh. Chùa được xây dựng lại năm 2009 - 2011, quy mô rộng hơn 5 ha, cây xanh bao phủ, nằm bên cạnh dòng sông Đà. Chùa được làm chủ yếu bằng vật liệu gỗ, xây theo mô hình chùa Quán Sứ (Hà Nội). Đây cũng là ngôi chùa lớn nhất và đầu tiên của tỉnh Hòa Bình được khởi công xây mới hoàn toàn nhằm đáp ứng cho nhu cầu văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương.
- Nhà tù Hòa Bình: Vị trí phường Tân Thịnh. Nhà tù được xây dựng năm 1896 trên một diện tích 1.500m2. Phía ngoài được bao quanh bằng 4 bức tường cao 3m, chính giữa bức tường phía Đông Nam là cổng chính rộng 5m2. Phía trong 4 bức tường là khu nhà tù chính gồm 6 nhà. Di tích nhà tù Hòa Bình gắn liền với những tên tuổi của các chiến sĩ cách mạng bị thực dân Pháp ra sức khủng bố, đàn áp bắt bớ giam cầm như: Lê Đức Thọ, Vũ Dương, Bình Huấn, Nguyễn Đức Tâm, Nguyễn Cơ Thạch, Bùi Quang Tạo, Lê Quốc Thân, Ngô Minh Loan.
- Trường Thanh niên lao động Xã hội chủ nghĩa: Vị trí xóm Trường Yên, xã Yên Mông. Nơi đây gắn liền với địa điểm Bác Hồ về thăm trường năm 1962. Trường hiện nay xung quanh được trồng nhiều cây ăn quả chủ yếu là nhãn.
- Động Tiên Phi (di tích quốc gia): Vị trí phường Tân Hòa. Động nằm trên đỉnh đồi Thúc, ngay gần cửa động trên vách đá là hình ảnh cô tiên đang bay bổng tuyệt đẹp, trong lòng động là các nhũ đá đã có hàng triệu năm tuổi. Có thể khai thác thành điểm tham quan nằm trên tuyến du lịch tham quan thành phố Hòa Bình.
- Động Cô Tiên: Xóm Thăng, xã Hòa Bình. Là nơi thờ cúng văn hóa dân gian cô Tiên, Chúa hang, chúa Cả, chúa Cời; gắn với khu di tích Gò Diên của cuộc kháng chiến chống Pháp.